Er zijn twee manieren waarop we reageren op de wereld. Slechts twee. En deze twee reacties hebben we de hele dag door, zonder dat we ons daar bewust van zijn. Dat kost energie en leidt vaak tot ongewenste (tegen) reacties en stress. Bewustwording helpt deze reacties te temmen, zodat je meer keuze krijgt en energie overhoudt. Hoe dat werkt en hoe je hiermee kunt oefenen, daar gaat deze blog over.
De twee basis reacties in/op ons leven
Eerst even over deze twee reacties, welke zijn dat dan? De eerste is toenadering, de tweede is afwijzing.
Wat ik hiermee bedoel, is dat we vrijwel automatisch iets/iemand indelen in de categorie ‘leuk’ of ‘niet leuk’. In het geval van ‘leuk’ bewegen we ernaartoe en willen we het graag hebben en houden. In de categorie ‘niet leuk’ bewegen we er juist van weg en willen we het níet hebben. Of in ieder geval niet zoals het nu is.
Dit klinkt heel simplistisch, maar test het zelf maar eens:
1) Kijk om je heen en kies een object. Laat je aandacht daar even op rusten terwijl je je geest de vrije loop laat.
2) Wat hoor je jezelf denken? Voel je er iets bij, misschien ook in je lijf?
3) Is er een oordeel of mening? En is die in te delen in positief of negatief?
4) Herhaal dit een paar keer en kies ook iets neutraals, zoals een deur, de muur, het plafond.
Zo moeilijk is het dus gewoon met iets te zijn! Hebben we dan geen standje er tussenin, neutraal? Nooit voor lang: zodra je je ergens op richt schiet je weer in de automatische reactie van leuk of niet leuk/toenadering of afwijzing. En omdat we zo druk bezig zijn en veel impulsen krijgen, hebben we niet door dat deze reactie vrijwel continue opspeelt. Meestal geen drama maar wat als je gewoon kon zijn met hoe het nu is, zonder steeds te reageren. Wat wordt er dan mogelijk?
‘If you can name it, you can tame it’: bewustzijn is de sleutel voor betere keuzes.
In het boeddhisme worden deze twee basis reacties gehechtheid en afkeer genoemd: tezamen met onwetendheid (van dat je deze reacties hebt) zijn dit de drie oorzaken van lijden. Of vrij vertaald: de oorzaken van ontevredenheid. Je wilt wat je leuk vindt hebben en houden en als dat (potentieel) niet lukt leidt dat tot ontevredenheid met de situatie, of soms ronduit misère. Dat geldt voor bijvoorbeeld chocola, vakantie, een baan en ook zaken zoals gezondheid en liefde.
Of zoals Socrates zei: 'If you don't get what you want, you suffer; if you get what you don't want, you suffer; even when you get exactly what you want, you still suffer because you can't hold on to it forever.
Het gaat er overigens niet om dat we moeten stoppen met streven naar de situatie die we willen. Waar het om gaat, is dat we ons bewust worden van onze automatische reacties op een situatie. Zodat we ze kunnen temmen aangezien ze meestal niet helpen noch iets toevoegen. Net zoals mijn weinig effectieve irritatie aan het snotteren mijn ervaring verpestte. Of een ander voorbeeldje: hoeveel levert het me op als ik me erger aan mijn collega en hem/haar kribbig benader of juist vermijd? En wat kost het me deze automatische ergernis?
Als we leren om te gaan met een situatie zonder automatisch (letterlijk en figuurlijk) te gaan trekken of duwen ontstaat er ruimte voor een bewuste respons in plaats van een automatische reactie. Waarin je een automatische reactie (ergernis) juist omzet in een positieve respons (bijvoorbeeld bespreken met collega wat je dwars zit). En het mooie is dat de automatische ergernissen steeds verder uitdoven en de responses spontaner helpend, ‘pro-love’ en ‘pro-live’ worden naarmate ons bewustzijn verder toeneemt.
Wat komt er vrij als je niet meer automatisch reageert?
Laat ik je een ervaring vertellen die ik had op een 10-daagse stilte retraite. Tijdens zo’n retraite ontbreken vrijwel alle impulsen waardoor de enige ervaring die overblijft degene is die je zelf creëert met je gedachtes en gevoelens. Met deze gedachtes en gevoelens reageer je op de realiteit om je heen en kleur je deze in. Die ingekleurde realiteit wordt daarmee letterlijk de spiegel van je eigen geest. Hoe zag mijn eigen ingekleurde realiteit eruit?
Ik zit in een zaal met allemaal mensen om me heen die stil zitten te mediteren. Vrijwel de hele dag door, 10 dagen achter elkaar. Drie plekken naast mij zit een persoon die flink verkouden is en regelmatig zijn neus ophaalt en niest. Tot zover de echte realiteit. Nu mijn ‘realiteit’:
Dag 1: ‘Hoezo gaat deze persoon niet weg?? Wat ben je voor aso dat je verkouden in een retraite gaat zitten! Wat een eikel…’ en meer van dergelijke onaardige gedachten beïnvloeden mijn humeur en ervaring.
Dag 2: De gedachtes zijn al wat stiller, maar bij ieder snotter-geluid trekt een gevoel van walging en irritatie door mijn lijf.
Dag 3: Nu komen ook mijn emoties tot rust, al reageert mijn lichaam nog steeds met een soort ondefinieerbaar schokje op de geluiden van de verkouden persoon.
Dag 4: Ik hoor de geluiden maar er komt geen reactie in me op.
Dag 5: De persoon blijft snotteren en ik hoor mezelf denken: ‘dat is ook vervelend voor je, als je zo verkouden bent’: zowaar een aardige gedachte!
De overige dagen blijf ik vrij van reacties. Het gesnotter is er nog steeds maar ik hoef er niks meer mee. Ik hoor het wel maar het stoort me niet. Er ontstaat veel meer ruimte in mijn hoofd en lijf, die spontaan wordt ingevuld door een ontspannen, blij en gezegend gevoel.
Het onbewuste effect van de leider
Nu is zo’n retraite een extreme omstandigheid. Echter, exact dezelfde dynamiek speelt dagelijkse in onze geest en dan in het kwadraat. Maar we hebben geen vijf dagen de tijd om onze geïrriteerde reactie waar te nemen en op te laten lossen. Sterker nog, meestal hebben we onze reactie überhaupt niet in de gaten. Heb jij ook wel eens gezegd ‘ik ben hélemaal níet geïrriteerd!’? Terwijl, als je er even stil had gestaan, je de stoom uit je oren zou voelen komen.
De meeste reacties zijn overigens vrij subtiel maar ze sturen alsnog ons gedrag aan. Complicerende factor is, zeker in geval van irritatie, dat onze automatische reactie niet de meest helpende is (zie dag 1 hierboven) en negatieve emoties genereert. Voor jezelf, maar aangezien emoties besmettelijk zijn, ook voor je omgeving waarin je opereert. Als je de leider bent gaat dat nog sterker op. Door je positie hebben jouw emoties, of je er nu van bewust bent of niet, nog meer impact.
Ik werk veel met veel leiders die onder hoge druk staan. Eén van hen was een veel belovende CEO maar met wind tegen en de druk van investeerders in de nek was hij hogelijk gestrest, vanuit angst om te falen. Hij raakte gevangen in zijn eigen angst reflex en zijn steeds geïrriteerdere reacties sloegen over op het team. Mensen gingen op hun tenen lopen, risico’s vermijden en er ontstonden conflicten. Deze reacties creëerden een realiteit die uiteindelijk een ‘self fulfilling prophecy’ werd: de missie mislukte en de leider werd ontslagen.
Hoe je reacties te temmen? Een oefening.
Niets menselijks ons vreemd en hoeven we onszelf niet verkeerd te maken voor deze automatische reacties. Bovendien hebben ze ook een functie (maar dat voor een andere keer). Anderzijds hebben we, zeker als leider, verantwoordelijkheid voor een klimaat waarin mensen kunnen floreren en presteren. Daarom is het zo belangrijk dat je je reacties leert beheersen. Bewustzijn is hiervoor een noodzakelijke voorwaarde: als je je niet bewust bent van je reacties, kun je er ook niet mee werken.
Hoe word je je bewust van je automatische reacties? Zoals je in de 5 dagen hierboven las, is er een heel repertoire aan ‘signalen’ die je erop kunnen attenderen dat er een automatische reactie gaande is, zoals gedachtes, gevoelens en fysieke sensaties. Waarbij je lichaam het als eerste weet. En hoe kun je deze signalen vervolgens inzetten om je reacties om te zetten in keuze?
Stap 1: Ga eens na welke fysieke reacties jij hebt bij irritatie. Denk terug aan een situatie die je flink irriteerde, leef je in alsof je er weer bij bent. Wie was erbij, wat zag en hoorde je, waar was je? Of simpelweg die ene 'irritante' persoon voor de geest halen.
Stap 2: Voel nu of je lijf erop reageert. Het kan een verkramping in je schouders zijn, een knoop in je maag, een suizen van je oren, versnellen van je hart etcetera. Kan heel subtiel zijn, dus voel even door. Als je niks oppikt uit je lijf, kun je ook terughalen wat je gedachtes (bijvoorbeeld oordelen) en gevoelens (bijvoorbeeld irritatie, teleurstelling) waren.
Stap 3: Als het signaal zich een volgende keer voordoet, gebruik ze dan als een alarmbel die je je als het ware wakker maakt: “Hé, mijn oren suizen. Wat is hier aan de hand?”(Je kunt nu alvast nadenken of er een moment is komende dagen dat deze reactie zich potentieel voordoet, bijvoorbeeld in een ontmoeting of meeting).
Stap 4: Door er als het ware boven de situatie en je eigen reactie erop te gaan hangen, stap je uit de automatische ‘riedel’ alsof je op de pauze knop hebt gedrukt. Je hebt nu de reactie in plaats van dat de reactie jou heeft.
Stap 5: Gebruik deze pauze door jezelf af te vragen wat nu de meest helpende respons is. Dat kan een directe handeling zijn, maar je kan er ook voor kiezen om nog wat langer pauze te nemen, tot dat je de ruimte voelt voor een creatieve respons.
Je eigen bewustzijn verhogen?
Er valt hier nog veel meer over te zeggen en vooral te ervaren. Zowel de wetenschap maar ook duizenden jaren oude wijsheid bieden scala aan beoefeningen en ervaringen om ons bewustzijn te verhogen. Via mentale, fysieke, emotionele en spirituele dimensies. In ons tweedaags leiderschap programma ‘Liberated Leader’ hebben we een krachtige selectie hiervan samengebracht in een praktische en business georiënteerde toolset. Deze toolset helpt je als leider je eigen bewustzijn te verhogen en geeft je ook handvatten om dat met je organisatie te doen. Of als facilitator. Gericht op het vrijmaken van potentieel vanuit een positieve, creatieve respons door bevrijding van de restrictieve, automatische reacties. Meer weten? Onze programma's brengen je naar meesterschap in het (bege)leiden van transformatie. Bekijk het aanbod.
Of neem contact op via jeroentje@liberationoffacilitation.com om verder te onderzoeken.
Comentários